امیرمومنان علی(ع)در میدان سیاست و حکمرانی هیچ گاه اصول و ضوابط آزادی های اجتماعی را زیر پا نگذاشت و حقوق اجتماعی آحاد جامعه و مخالفان و حتی معاندان را نادیده نگرفت واصول آزادی را در پشت کلمات آرمانی ظاهر فریب بیان نمی کرد . بلکه در روزگار خلافت خود اصول آزادی سیاسی را بیان نمود و اصول آزادی اندیشه و بیان را برای مخالفان خود به ویژه خوارج نشان داد و با بزرگواری و سماحت به نزد آنان در حروراء رفت و با آنان گفتگو کرد و اجازه ی سخن داد و باآنان مدارا کرد تا بسیاری از آنها را به راه هدایت بازآورد . آن حضرت پیش از پیکار با معاندان خود در جنگ های جمل ، صفین و نهروان به وسیله ی ارسال سفیر و نامه و مذاکره و گفتگو با آنان اتمام حجت کرد تا بلکه آنها دست از مخالفت و خون ریزی بردارند به طوری که در پیکار با پیمان شکنان پس از ارسال چند سفیر و نامه هایی به نزد آنان خود آن حضرت نیز به نزد زبیر رفت و با او اتمام حجت کرد .
یکی از پرآوازه ترین و مهیج ترین انواع آزادی در طول تاریخ بشر آزادی اجتماعی در دیدگاه وسیره ی عملی علی(ع) است .آن گونه که فرمود: برده ی دیگری نباش که خداوند تو را آزاده آفریده است .
آن حضرت در دوران خلافت خود به نومسلمانان ایرانی توجه بیشتری نسبت به سایر خلفا داشت و به همین سبب در نمازجمعه مورد اعتراض اشراف قبایل قرار گرفت.آن حضرت نژادپرستی را نفی کرد و برای پیروان دیگر ادیان حق کرامت و آزادی قایل شد چنان که به فرمانداران خود توصیه می کرد بر اهل کتاب ستم نکنند و هنگامی که یاران معاویه در شهر انبار از زنی اهل کتاب خلخال وگوشواره در آورده بودند به کوفی ها گفت : اگر مسلمانی از غصه ی این ماجرا جان از قالب تهی کند مورد سرزنش من نخواهد بود .
ویژگی ممتاز آزادی در دیدگاه علی (ع)آزادی همراه با مهرورزی و محبت برای آحاد ملت بود به طوری که به مالک اشتر سفارش کرد: با مردم دوست و مهربان باش مبادا همچون حیوان درنده باشی که خوردن آنان را غنیمت بدانی زیرا مردم دودسته اند : دسته ای برادر دینی تو و دسته ی دیگر در آفرینش همانند تو . بدین سان علی(ع) کارگزاران خود را نیز چنان تربیت می کرد که در نهاد آنان رحمت ،مهربانی و مدارا بروید و صفات ناپسند جاه طلبی و غرور ،خشونت و ستمگری خشکیده شود .
«گزیده ای از کتاب تاریخ اسلام نوشته ی دکتر اصغر منتظر القائم »
